Co sprawia, że uzależniamy się od internetu lub smartfonów? Dlaczego zaczynam sięgać po smartfon odruchowo? Jak to się dzieje, że przestaję kontrolować czas w internecie? To pytania, które stawia sobie większość użytkowników internetu. Wspólnie z naszym ekspertem, neurobiologiem, dr. Wojciechem Glacem przygotowaliśmy dla Was krótkie odpowiedzi na pytania związane z tym, jaka jest droga do fonoholizmu.
Pobierz tę infografikę w poziomie lub w pionie.
Jakie są etapy uzależniania się od internetu lub smartfona?
- Korzystanie z mediów cyfrowych powoduje poprawę nastroju oraz powstanie świadomej przyjemności – nagrody. W wyniku zjawiska tolerancji dochodzi do obniżenia odczuwanej nagrody, co wymusza ciągłe zwiększanie częstotliwości lub długości czasu korzystania z mediów cyfrowych. (Symptom D)
- W pamięci zapisuje się silne skojarzenie z nagrodą wszystkich okoliczności i bodźców (np. smartfona) związanych z korzystaniem z mediów cyfrowych. Wielkość nagrody powoduje, że mózg zapamiętuję tę czynność jako wyjątkowo przyjemną i zaczyna preferować ją, zaniedbując inne. (Symptom E)
- Dzięki nagrodzie nieuświadomionej tworzy się pamięć proceduralna, która pozwala na powielanie danego zachowania w sposób bardziej automatyczny. Powstanie nawyku sprawia, że korzystanie z mediów cyfrowych staje się czymś naturalnym i przychodzi z coraz większą łatwością.
- W przypadku wystąpienia uzależnienia, brak dostępu do mediów wywołuje obniżenie nastroju oraz powstanie innych symptomów zespołu abstynencyjnego. (Symptom C)
- Pojawienie się sygnałów, które mózg rozpoznaje jako skojarzone z przyjemnością (np. dźwięk powiadomienia), dochodzi do wyzwolenia bardzo silnej motywacji do sięgnięcia po media cyfrowe, co czyni zachowanie przymusowym. (Symptomy A, B, F)
- W przypadku wytworzenia silnego nawyku, może dochodzić do uruchamiania procedury korzystania z mediów cyfrowych w sposób niekontrolowany w określonych sytuacjach skojarzonych wcześniej np. z korzystaniem ze smartfona. (Symptom B)
Powyższe etapy uzależnienia od smartfona i internetu, potocznie zwane fonoholizmem, znajdujemy również na liście symptomów uzależnienia wskazywanych przez Światową Organizację Zdrowia (WHO) w klasyfikacji ICD:
- Silne pragnienie lub poczucie przymusu wykonania pewnych czynności.
- Trudności z samokontrolą dotyczącą powstrzymania się od wykonania.
- Wystąpienie zespołu abstynencyjnego (np. złe samopoczucie wywołane brakiem dostępu do internetu, telefonu komórkowego, komputera).
- Zaistnienie tolerancji, tj. sytuacji, w której dla osiągnięcia zamierzonego efektu konieczne jest coraz częstsze i dłuższe wykonywania pewnych czynności.
- Utrata zainteresowań oraz przyjemności istniejących przed uzależnieniem się.
- Uporczywe powtarzanie pewnych czynności mimo bezspornych dowodów na ich destrukcyjny wpływ na zdrowie oraz stosunki społeczne.
Co można zrobić, aby nie uzależnić się od internetu lub smartfona?
- Nie ograniczaj się do uzyskiwania przyjemności wyłącznie z korzystania z mediów cyfrowych. Inne czynności również mają dla mózgu wartość nagradzającą. Przeplataj czas bycia w sieci czasem bycia offline. Dzięki różnorodności skojarzeń różnych czynności z nagrodą, nie będziesz niewolnikiem smartfona jako jedynego źródła przyjemności.
- Nie korzystaj z mediów cyfrowych w stałych, powtarzalnych sytuacjach, aby nie dopuścić do powstania nawyku, w którym nie wiedząc kiedy, będziesz mieć w rękach telefon. Zwróć uwagę na te sytuacje, w których odruchowo sięgasz po telefon i staraj się nie powielać wyuczonego wzorca.
- Postaraj się zminimalizować dopływ do mózgu sygnałów, które będą wywoływać motywację do sięgnięcia po media cyfrowe – np. odkładaj telefon tak aby nie był on w zasięgu wzroku, a także wyłącz powiadomienia w telefonie.
Autorzy: Maciej Dębski, Wojciech Glac
